Πανεπιστημίου & Σταδίου: Η «Λεωφόρος με τις γαζίες» & η «Οδός των ακακιών»

Στα μέσα του 19ου αιώνα, πριν εφαρμοστεί το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης από τον Όθωνα, το κέντρο της Αθήνας διέσχιζε ένα ρέμα που κατέβαινε από το Λυκαβηττό, ο Βοϊδοπνίχτης. Το 1859 το ρέμα μπαζώθηκε, οι χωματόδρομοι έγιναν κεντρικοί οδοί και ξεκίνησαν οι εργασίες για την αναμόρφωση του πυρήνα της πρωτεύουσας. Οι βασικές οδικές αρτηρίες έπρεπε να συνδέουν τις δύο κεντρικές πλατείες, το Σύνταγμα και την Ομόνοια. Συνολικά σχεδιάστηκαν τρεις δρόμοι που θα εξυπηρετούσαν αυτόν το σκοπό. Ο ένας ήταν η σημερινή οδός Σταδίου, η οποία πήρε το όνομα της από τα αρχικά πολεοδομικά σχέδια, καθώς προβλεπόταν να φτάνει μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο. Τελικά, ο δρόμος κατέληξε στο Σύνταγμα και στα πεζοδρόμια του φυτεύτηκαν ακακίες, με αποτέλεσμα να γίνει γνωστή ως η «οδός των Ακακιών», όπως βλέπουμε και στην αρχική εικονογράφηση.

Η οδός Σταδίου στις αρχές του 20ου αιώνα

Την περίοδο εκείνη, η ονοματοδοσία των δρόμων, όπως και πολλών περιοχών, δινόταν από ένα χαρακτηριστικό τους. Στην καινούργια τότε οδό, δύο σειρές από πρασινοκίτρινες ακακίες απλώνονταν κατά μήκος των πεζοδρομίων και κοσμούσαν τον περίγυρο του δρόμου. Oι ακακίες φυτεύτηκαν πρώτη φορά στην Ελλάδα, κυρίως στις πόλεις για διακοσμητικούς λόγους, τον 19ο αιώνα. Είναι φυλλοβόλα δέντρα με μικρά άνθη και προέρχονται κυρίως από την Αφρική και την Αυστραλία.

Η Σταδίου με τις ακακίες περί το 1900. Πεζοι, ποδηλάτες και τραμ σε μια πόλη με κεραμοσκεπές και αρχοντικά.

Το 1911 ο δήμος Αθήνας ξερίζωσε τα όμορφα δέντρα, κάτι που λύπησε τους Αθηναίους. Ο ποιητής Πολύβιος Δημητρακόπουλος έγραψε για τις περίφημες ακακίες της Σταδίου: «Προς χάριν της κυκλοφορίας των ευγενών μας των ποδών εκόψαμεν τας ακακίας εις του Σταδίου την οδόν. Ήσαν οι δόλιες α-κακίες κι εθεωρούντο περιττές· αν ήτανε κι αυτές κακίες, δεν θα τις κόβαμε ποτές.»

Πανεπιστημίου 1887. Την αποκαλούσαν το Μεγάλο Βουλεβάρτο

Η οδός Πανεπιστημίου το 1912, Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Παράλληλα της οδού Σταδίου, βρισκόταν ο χαρακτηριστικότερος δρόμος της νεοσύστατης πρωτεύουσας, η σημερινή οδός Πανεπιστημίου. Τότε, ήταν γνωστός ως «οδός Βουλεβάρτου» ή «λεωφόρος με τις γαζίες», καθώς μοσχοβολούσε από τις γαζίες που ήταν φυτεμένες στα φαρδιά του πεζοδρόμια.

Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου, 1900. Το Μεγάλο Βουλεβάρτο, Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη – Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου

Όταν διαμορφώθηκε, θύμιζε τις λεωφόρους των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Όπως στα παριζιάνικα Βουλεβάρτα, οι αστοί είχαν την ευκαιρία να κάνουν τον περίπατό τους ανάμεσα στα μοσχομυριστά άνθη των φυτών. Οι γαζίες έχουν κιτρινωπά άνθη και ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη μυρωδιά τους. Αργότερα, η «λεωφόρος με τις γαζίες» μετονομάστηκε σε «οδό Πανεπιστημίου» από το ομώνυμο κτίριο και οι γαζίες εξαφανίστηκαν. Τα αρχοντικά κατεδαφίστηκαν και η κεντρική οδός πήρε τη σημερινή της μορφή.

Αθήνα 1912. Σπάνια απεικόνιση της οδού Πανεπιστημίου το 1912 με δεντράκια, ηλεκτρικό τραμ και ηλεκτροδότηση από στύλους που είχαν κεραμικές ασφάλειες. Ταυτοποίηση Φωτογραφίας Δέσποινα Δρεπανιά. Φωτο: ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΙΑ  

Πηγή

10 πράγματα που ίσως δεν ξέρατε για την οδό Αιόλου

Ήταν, μαζί με την Ερμού, οι δύο πρώτοι δρόμοι που χαράχτηκαν στην σύγχρονη Αθήνα. Χρωστάει το όνομά της στο γεγονός ότι οι τότε κάτοικοι της νεοσύστατης πρωτεύουσας δεν ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με τα αρχαία μνημεία: Θεωρώντας το Ωρολόγιο του Κυρρήστου (τους γνωστούς μας Αέρηδες) ναό του Αιόλου, έδωσαν στον δρόμο που ξεκινούσε από εκεί το όνομα του θεού των ανέμων. Ήταν, επίσης, ο δρόμος που φιλοξένησε το πρώτο εστιατόριο της πόλης, και ο πρώτος στην Ελλάδα που πλημμύρισε από την μυρωδιά της φρεσκοφτιαγμένης σοκολάτας. Εντυπωσιαστήκατε; Έχουμε κι άλλα.

– Στη συμβολή της με την οδό Βύσσης άνοιξε ο Σπυρίδων Παυλίδης το Γλυκισματοποιείον του, τον πρόδρομο της σοκολατοποιίας που αργότερα στεγάστηκε στο μεγάλο εργοστάσιο της Πειραιώς. Εδώ παρασκευάστηκε, το 1861, η πρώτη σοκολάτα στην Ελλάδα.

– Σχεδόν απέναντι από την Αγία Ειρήνη, άνοιξε τη δεκαετία του 1830 το πρώτο εστιατόριο της Αθήνας, η Πετρούπολις. Μέχρι τότε, εστιατόρια λειτουργούσαν μόνο εντός των ξενοδοχείων. Η Πετρούπολις δεν διέθετε τραπεζομάντηλα ή χαρτοπετσέτες, κι έτσι οι πελάτες σκούπιζαν τα χέρια τους στο πίσω μέρος της φουστανέλας του σερβιτόρου –το μπροστινό το χρησιμοποιούσε μόνο ο ίδιος, για τα δικά του χέρια.

– Η φράση «χαιρέτα μου τον πλάτανο» γεννήθηκε κι αυτή εδώ. Στην αυλή του Μεντρεσέ που βρίσκεται απέναντι από τους Αέρηδες, υπήρχε ένας πλάτανος από τα κλαδιά του οποίου κρεμούσαν τους θανατοποινίτες. Η φράση απευθυνόταν εν είδη προειδοποίησης σε όσους είχαν παραβατική συμπεριφορά – «αν συνεχίσεις έτσι σε βλέπω για κρέμασμα». Ένας κεραυνός έκαψε τον πλάτανο, μαζί με τη βαριά του ιστορία, το 1915.

– Η Αγία Ειρήνη, την οποία σχεδίασε ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ήταν η πρώτη μητρόπολη της Αθήνας. Εδώ γινόταν η ανάδειξη του δημάρχου της πόλης, κι εδώ επίσης γιορτάστηκε η ενηλικίωση του Όθωνα –ο οποίος δεν φορούσε στέμμα και δεν κρατούσε σκήπτρο κατά τη διάρκεια της τελετής, γιατί το καράβι που θα τα έφερνε δεν έφτασε εγκαίρως στην Αθήνα.

– Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, η πρόσοψη της οποίας στολίζει μία πλευρά της Αιόλου, κοντά στους Αέρηδες, ήταν δώρο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα στους κατοίκους της πόλης που αγαπούσε και θαύμαζε περισσότερο κι από την πατρίδα του. Η κατασκευή της ολοκληρώθηκε το 132 μ.Χ., αλλά η βιβλιοθήκη επέζησε μόνο λίγο παραπάνω από έναν αιώνα: Καταστράφηκε το 267 μ.Χ. από την επιδρομή των Ερούλων.

– Η Παναγία η Χρυσοσπηλιώτισσα, με τους δύο χαρακτηριστικούς πυργίσκους της που μας θυμίζουν (αλλά δεν είναι) γοτθική αρχιτεκτονική «έθαψε» δύο αρχιτέκτονες και άλλαξε άλλους δύο μέχρι να ολοκληρωθεί. Η σκυταλοδρομία έχει ως εξής: Τα αρχικά σχέδια εκπονεί το 1853 ο Δημήτρης Ζέζος, ο οποίος πεθαίνει το 1857, πριν ολοκληρωθεί ο ναός. Αναλαμβάνει ο Παναγής Κάλκος, ο οποίος πεθαίνει το 1878, και αναλαμβάνει ο Έρνστ Τσίλλερ, που εξοργίζει το εκκλησιαστικό συμβούλιο με τις παρεμβάσεις του στον τρούλο, ο οποίος καθαιρείται και ξανακατασκευάζεται σε σχέδια του τότε δημάρχου και πολιτικού μηχανικού, Δημητρίου Σούτσου. Η εκκλησία είναι σήμερα καλυμμένη από σκαλωσιές, για να επιδιορθωθούν τα στατικά προβλήματα που κατά καιρούς παρουσιάζει.

– Το 2003, όταν γίνονταν τα έργα για την πεζοδρόμηση της Αιόλου, ανακαλύφθηκαν δίπλα στο Μέγαρο Καρατζά, που στεγάζει σήμερα την Εθνική Τράπεζα, τα τείχη του Θεμιστοκλή, η τάφρος με το ανάλημμά της και οι δύο περιμετρικοί του δρόμοι, ένας εσωτερικός και ένας εξωτερικός.

– Να κι άλλη μία πρωτιά για την Αιόλου: Εδώ βρισκόταν, από το 1835, το πρώτο θέατρο της Αθήνας, ακριβώς στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το Μέγαρο Καρατζά. Στην αρχή, το θέατρο δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα ξύλινο παράπηγμα χωρίς σκεπή. Ένα χρόνο αργότερα, στη θέση του κτίστηκε ένα μεγαλύτερο, επίσης ξύλινο θέατρο, με έξοδα του Αθανάσιου Σκαντζόπουλου. Το Θέατρο Σκαντζόπουλου, όπως ονομάστηκε, είχε οροφή, αλλά όχι και φωτισμό –οι θεατές παρακολουθούσαν τις παραστάσεις με φανάρια που έφερναν οι ίδιοι. Αργότερα, το 1882 ολοκληρώθηκε στην πλατεία αυτό που οι περιηγητές θα ονόμαζαν «το ωραιότερο θέατρο της Ευρώπης», το Δημοτικό Θέατρο σε σχέδια του Τσίλλερ. Κατεδαφίστηκε το 1940, με απόφαση του τότε δημάρχου Κώστα Κοτζιά.

– Το σχεδιασμένο από τον Τσίλερ Μέγαρο Μελά, ακριβώς απέναντί του (στη συμβολή Αιόλου και Σοφοκλέους κι αυτό) γράφτηκε στην ιστορία το 1942, ως ο χώρος από τον οποίο ξεκίνησε η πρώτη απεργία στη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Την κήρυξαν οι υπάλληλοι του Γενικού Ταχυδρομείου, που στεγαζόταν εδώ.

– Τα Χαφτεία (και όχι Χαυτεία, όπως έχουμε συνηθίσει να τα γράφουμε) στην άλλη άκρη της Αιόλου, κοντά στη συμβολή της με την Πανεπιστημίου όπου και τελειώνει, πήραν το όνομά τους από τον Ιωάννη Χάφτα, που είχε εδώ το περίφημο καφενείο του την δεκαετία του 1840. Η περιοχή ήταν κακόφημη ως τα τέλη του 19ου αιώνα, παρά το γεγονός ότι συγκέντρωνε μερικά από τα δημοφιλέστερα καφενεία της πόλης. Εδώ, άλλωστε, συναντιούνταν οι μάρτυρες μονομαχιών και… μαγκουρομαχιών, οι οποίες συγκαλούνταν για λόγους πολιτικής ευθιξίας, τιμής αλλά και επίδειξης ανδρείας, και αποτελούσαν το αγαπημένο κουτσομπολιό των Αθηναίων της εποχής.

Πηγή