Χειρουργικές επεμβάσεις για να «αναπνεύσει» η Αθήνα

Του Προκόπη Γιογιακά, στα Νέα

Ανακύκλωση και κατεδάφιση κτιρίων, περιορισμό του οδοστρώματος- για να διέρχονται λιγότερα Ι.Χ. και να μεγαλώνουν τα πεζοδρόμια- και αύξηση του δικτύου των πεζόδρομων που θα συνδέονται με τους κοινόχρηστους χώρους, είναι μερικές από τις παρεμβάσεις που προτείνουν οι ειδικοί προκειμένου να «αναπνεύσει» η πόλη.

Oι ελεύθεροι χώροι- και κυρίως αυτοί με αστικό πράσινο- είναι σήμερα είδος υπό… εξαφάνιση. «Στην Αττική έχουμε από τα μικρότερα ποσοστά αστικού πρασίνου σε όλη την Ευρώπη. Μόλις 2,5 τ.μ. ανά κάτοικο, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι από 7 έως 10 τ.μ. ανά κάτοικο», αναφέρει ο υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου για τους ελεύθερους χώρους της Αθήνας- επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης, κ. Ηλίας Γιαννίρης. Την ίδια ώρα, ο μέσος χρόνος έγκρισης μιας πολεοδομικής μελέτης φθάνει τα 12 χρόνια! Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί… άλλοθι για καθυστερήσεις με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η κατάσταση. Έτσι, όπως λένε ειδικοί, είναι πλέον αναγκαίο… κακό προκειμένου να παρακαμφθεί ο σκόπελος της δαιδαλώδους πολεοδομικής νομοθεσίας, να λαμβάνονται απλά «πολεοδομικά- χειρουργικά» μέτρα χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος.

«Σήμερα τα Ι.Χ. αυτοκίνητα κινούνται σε δρόμους με πλάτος από 8 έως 10 μέτρα. Περιορίζοντας τον χώρο των αυτοκινήτων στα 3 μέτρα και 20 εκατοστά μπορείς να δημιουργήσεις μεγαλύτερα πεζοδρόμια και λωρίδα για ποδηλατόδρομο», υποστηρίζει ο πρώην πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ελλάδας κ. Τάκης Γεωργακόπουλος.

60.000 τ.μ. πράσινο. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται για παράδειγμα και η πρόταση του αρχιτέκτονα κ. Δημήτρη Κονταργύρη, που παρουσιάστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) για την ανάπλαση της περιοχής από το «Ηilton» μέχρι το Στάδιο.

Η ανάπλαση- σύμφωνα με τον κ. Κονταργύρη- βασίζεται στη σύνδεση δύο αυτόνομων προτάσεων: η 1η αφορά την κατάργηση της Λεωφόρου Β. Κωνσταντίνου (από τη Ριζάρη έως τη Βασ. Σοφίας) και της Λεωφόρου Βασ. Αλεξάνδρου (από τη Βασ. Σοφίας μέχρι τη Μιχαλακοπούλου). Η αποξήλωση των οδοστρωμάτων των καταργούμενων δρόμων θα προσθέσει στην περιοχή 13.000 τ.μ. πρασίνου. Τα διάσπαρτα πράσινα θα ενωθούν σε μια έκταση 60.000 τ.μ. (έκταση που ισοδυναμεί στο 40% του Εθνικού Κήπου). Το κόστος εκτιμάται από 6 έως 6,5 εκατομμύρια ευρώ και ο χρόνος υλοποίησης του έργου είναι 3 χρόνια. Η 2η πρόταση αφορά την πεζοδρόμηση της Ηρώδου Αττικού και της Βασ. Γεωργίου Β΄ με στόχο τη σύνδεση της περιοχής πρασίνου του Βυζαντινού Μουσείου με τον Εθνικό Κήπο.

Είναι αναγκαίο κακό για να παρακαμφθεί ο σκόπελος της πολεοδομικής νομοθεσίας, να λαμβάνονται απλά μέτρα χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος

Κατεδάφιση των παλιών κτιρίων

Η εικόνα που έχει διαμορφωθεί αυτή τη στιγμή για την Αθήνα είναι μιας άναρχης δομημένης πόλης, που το κέντρο της μετακινείται προς τα βορειοανατολικά κατά μήκος των Λεωφόρων Κηφισίας και Μεσογείων. Η πόλη όμως δεν μπορεί να κατεδαφιστεί και να χτιστεί από την αρχή. «Θα μπορούσαμε κάτω από ειδικές προϋποθέσεις στις ιδιαίτερα πυκνοδομημένες περιοχές, να δούμε το θέμα της απόσυρσης (δηλ. του γκρεμίσματος) των παλιών κτιρίων» είναι η θέση – την οποία διατύπωσε και πριν από την προεκλογική περίοδο- του αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και σήμερα υφυπουργού Περιβάλλοντος κ. Γιάννη Μανιάτη.

Ο ίδιος θεωρεί ότι «το… μυστικό είναι να μην περιμένουμε, για παράδειγμα, 15 χρόνια προκειμένου να ολοκληρωθεί μια πολεοδομική μελέτη, αλλά να κάνουμε απλές παρεμβάσεις με άμεσο αποτέλεσμα. Επίσης θα μπορούσε να υπάρξει μια νομοθετική ρύθμιση για τα ακίνητα που δεν έχουν δηλωθεί στο Κτηματολόγιο και είναι εγκαταλελειμμένα από τους ιδιοκτήτες τους, να κατεδαφίζονται και να μετατρέπονται σε χώρους πρασίνου». Στενότερα οδοστρώματα. Όπως υποστηρίζει ο αρχιτέκτονας- πολεοδόμος κ. Σπύρος Τσαγκαράτος, « αυτή τη στιγμή σε όλη την Αττική υπάρχουν γύρω στα 200 εγκαταλελειμμένα κτίρια- κυρίως παλαιές βιομηχανίες στο Ηράκλειο, την Πειραιώς, τα Πατήσια και το Περιστέρι. Αυτά τα κτίρια θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν- να ανακυκλωθούν- με τη δημιουργία εμπορικών κέντρων και γραφείων. Την ίδια στιγμή τα οδοστρώματα πρέπει να γίνουν στενότερα- για να αποτρέπεται η κυκλοφορία των Ι.Χ.- και τα μεγαλύτερα πεζοδρόμια να έχουν φυτεμένα δένδρα για να αυξηθεί το πράσινο».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «δεν πρέπει πλέον να κατασκευάζονται νέα κτίρια έξω από το υπάρχον σχέδιο πόλης. Στις πυκνοδομημένες περιοχές, όπως είναι για παράδειγμα η Κυψέλη (από τις πλέον πυκνοδομημένες περιοχές της Ευρώπης όπου κατοικούν από 600 έως 800 άτομα ανά εκτάριο, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι οι μισοί κάτοικοι), το Παγκράτι και τα Πατήσια, θα μπορούσε ανά ορισμένα οικοδομικά τετράγωνα να γκρεμίζεται ένα κεντρικό και να μετατρέπεται σε χώρο πρασίνου. Αυτό το μέτρο μπορεί να προχωρήσει με τη μεταφορά του συντελεστή δόμησης στα υπόλοιπα οικοδομικά τετράγωνα, έτσι ώστε και αξία να αποκτά η περιοχή και ο κόσμος να μην την εγκαταλείπει».

Προτεραιότητα στο περπάτημα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Πολεοδομίας- αντιπρύτανη στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) κ. Γιάννη Πολύζο, «η αύξηση του δικτύου των πεζών, όπως είναι για παράδειγμα, η σύνδεση του Λυκαβηττού με τον λόφο του Στρέφη και το Πεδίον του Άρεως, η Ένωση της Πατησίων με το Κέντρο μέσω της οδού Φυλής και η εκστρατεία κατά των Ι.Χ. αυτοκινήτων, είναι ορισμένα από τα μέτρα που μπορούν άμεσα να ληφθούν».

Ο κ. Πολύζος προτείνει προκειμένου να αναβαθμιστεί ο ελεύθερος χώρος που σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του είναι κατειλημμένος από παρκαρισμένα αυτοκίνητα, «να ξηλωθούν τα υπάρχοντα δομικά υλικά που απορροφούν τη θερμότητα- όπως είναι η άσφαλτος και οι πλακοστρώσεις- και να καλυφθούν με χώμα για να δημιουργηθεί περισσότερος χώρος περπατήματος».

Η ιδέα της Μελίνας δεν έχει υλοποιηθεί

Στις προτάσεις που συνέταξαν για τα «ΝΕΑ» οι αρχιτέκτονες κ.κ. Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου και Πασχάλης Σαμαρίνης, από το Εργαστήρι Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ (με επικεφαλής τον κ. Πολύζο), είναι η σύνδεση της Ακαδημίας Πλάτωνος με τον απέναντι Λόφο του Ιππείου Κολωνού και τον Κεραμεικό. Οι αρχιτέκτονες προτείνουν επίσης τη μετατροπή των δύο οδικών αξόνων Σαλαμίνας και Πλαταιών σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων. «Δυστυχώς η βασική ιδέα της Μελίνας Μερκούρη δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί», υποστηρίζει ο αντιπρύτανης του ΕΜΠ.

Η ίδια ομάδα αρχιτεκτόνων προτείνει επίσης τη δημιουργία άξονα πρασίνου στα πρανή του ρέματος της Πικροδάφνης- που αρχίζει από τον Υμηττό και καταλήγει στον Σαρωνικό- για περισσότερο περπάτημα και ποδήλατο.

Άμεσες παρεμβάσεις χωρίς ιδιαίτερο κόστος

«Υπάρχουν πολεοδομικές παρεμβάσεις, οι οποίες μπορούν να γίνουν άμεσα χωρίς ιδιαίτερο κόστος, που μπορούν να αυξήσουν τους ελεύθερους χώρους και να δώσουν μια ανάσα στην πόλη. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται, για παράδειγμα, η μείωση των χώρων που παραχωρούνται στους δήμους για τραπεζοκαθίσματα στις πλατείες και στους πεζόδρομους, προκειμένου να αποδοθούν σε κοινή χρήση», επισημαίνει ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ) κ. Γιάννης Αλαβάνος. «Επίσης η κατάλληλη διαμόρφωση των παρόχθιων περιοχών των ρεμάτων (για παράδειγμα το ρέμα του Κηφισού και της Πικροδάφνης) ώστε να αποτελέσουν ανάσες πρασίνου».

2.500 φάκελοι. «Υπάρχουν σχέδια, αλλά υπάρχουν και πολλές δυσκολίες για να τα υλοποιήσουμε. Για παράδειγμα, στον Δήμο Αθηναίων έχουν συσσωρευτεί 2.500 φάκελοι με υποθέσεις ιδιοκτητών που οι χώροι τους έχουν δεσμευτεί για τη διάνοιξη δρόμων και κατασκευή πλατειών, αλλά δεν έχουν ακόμη αποζημιωθεί», λέει η επικεφαλής της Μονάδας Υποστήριξης και Αξιολόγησης (ΜΥΑ) τού Δήμου Αθηναίων- τοπογράφος κ. Τασία Λαγουδάκη. «Στα σχέδιά μας είναι η κατεδάφιση του ακινήτου του ΝΑΤ στη Βερανζέρου και η απόκτηση του οικοπέδου που ανήκει στο ΤΕΕ στη διασταύρωση των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Ζωοδόχου Πηγής στα Εξάρχεια».

Μελέτη για τη σωτηρία της Αθήνας

Του Γιώργου Λιάλιου, στην Καθημερινή.

Γενναία μέτρα για το μέλλον και την περιβαλλοντική σωτηρία του Λεκανοπεδίου και ευρύτερα της Αττικής προτείνει μελέτη επιστημόνων, με επίκεντρο την ανάσχεση της καλπάζουσας οικιστικής επέκτασης, τη θέσπιση αυστηρών όρων δόμησης, τη φραγή «εισόδου» στα σχέδια πόλης περιοχών αυθαιρέτων.

Τα συγκεκριμένα μέτρα, η υιοθέτηση των οποίων απαιτεί πολιτική τόλμη, περιλαμβάνονται στη μελέτη για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας που, εάν υιοθετηθεί, θα αντικαταστήσει το ξεπερασμένο Σχέδιο του 1985, το οποίο εδώ και χρόνια έχει ακυρωθεί στην πράξη από τον υπερτροφισμό της πρωτεύουσας.

Οι επιστήμονες ζητούν τη διατήρηση της γεωργίας στην Αττική και τονίζουν την ανάγκη αυστηρής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, ως «απόθεμα» για τις επόμενες γενεές. Ταυτόχρονα, προτείνουν ως ελάχιστο όριο κατάτμησης στις εκτός σχεδίου περιοχές τα 20 στρέμματα και τη μείωση των συντελεστών δόμησης, όπου είναι ιδιαίτερα υψηλοί.

Η μελέτη για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας (κείμενο κατευθύνσεων και μέτρων που ορίζουν τον τρόπο που θα αναπτυχθεί η πόλη μέσα στα επόμενα χρόνια) εκπονήθηκε από ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με επικεφαλής τον καθηγητή Χωροταξίας κ. Δημήτρη Οικονόμου σε συνεργασία με επιστήμονες του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΟΡΣΑ). Η μελέτη βρίσκεται «ανάμεσα» στον ΟΡΣΑ και το ΥΠΕΧΩΔΕ για επεξεργασία και (πιθανές) τροποποιήσεις.

Δυσαναλογία

Οπως σημειώνεται στη μελέτη, η «δυσαναλογία της Αθήνας σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα έχει ενταθεί», καθώς στην Αττική βρίσκεται περίπου το 40% του πληθυσμού και το 50% της οικονομικής δραστηριότητας της Ελλάδας. Εχει αλλάξει όμως και ο τρόπος λειτουργίας της πόλης, καθώς μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων διαχέεται σε μιαν ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή, μια ζώνη ημερησίων μετακινήσεων που υπερβαίνει τα όρια της Αθήνας καθεαυτής, ακόμα και της περιφέρειας Αττικής.

Οσον αφορά την πολεοδομική εξέλιξη της Αττικής, η μελέτη προτείνει:

1. Μητροπολιτικό συγκρότημα Αθήνας – Πειραιά.

Παραμένει κύρια περιοχή συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων. Βασική προτεραιότητα, η αναγέννηση του υφιστάμενου ιστού με έμφαση στο ιστορικό κέντρο, τις περιοχές με γηρασμένα κτίρια και μεγάλες πυκνότητες και τις πολεοδομικά υποβαθμισμένες περιοχές

2. Δυτική Αττική

Προτείνει να αποτελέσει απόθεμα γης για τη μελλοντική εσωτερική αποκέντρωση της Αττικής. Η αποκέντρωση θα γίνει μέσω νέων μορφών χωρικής ανάπτυξης σε θέσεις με καλή προσπελασιμότητα.

3. Βόρεια Αττική

Θα παίξει ρόλο φυσικού αποθέματος της Αθήνας και στην κατεύθυνση αυτή πρέπει να ληφθούν ισχυρά μέτρα προστασίας των φυσικών, παράκτιων και εκτός σχεδίου περιοχών. Οι διαδικασίες περαιτέρω ανάπτυξης θα έχουν αποδέκτες τους υφιστάμενους οικισμούς α΄ και β΄ κατοικίας.

4. Ανατολική Αττική

Η μελέτη ζητεί την απαγόρευση νέων επεκτάσεων των οικισμών. Η περιοχή εκτιμάται ότι θα περιλαμβάνει σημαντικές οικονομικές και διαπεριφερειακές λειτουργίες, αποτελώντας τον δεύτερο πόλο ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας. Βασική επιλογή, ωστόσο, είναι οι πιέσεις να κατευθυνθούν στο εσωτερικό των υφισταμένων οικισμών. Η οργάνωσή τους και η οργάνωση των εκτός σχεδίου περιοχών της Ανατολικής Αττικής θα είναι μια από τις άμεσες προτεραιότητες του νέου ρυθμιστικού. Εξαίρεση στην απαγόρευση νέων επεκτάσεων θα είναι οι οργανωμένες περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων.

5. Νότια Αττική

Η περιοχή θα παίξει ρόλο φυσικού αποθέματος και υποδοχής δραστηριοτήτων α΄ και β΄ κατοικίας και αναψυχής. Οι οικιστικές πιέσεις θα πρέπει να κατευθυνθούν στο εσωτερικό των υφισταμένων οικισμών. Η οργάνωσή τους και η οργάνωση των εκτός σχεδίου περιοχών θα είναι και αυτή στις απόλυτες προτεραιότητες του νέου ρυθμιστικού.

6. Νησιωτικό τμήμα

Η μελέτη προτείνει την ήπια ανάπτυξη των νησιών της Περιφέρειας Αττικής, με σεβασμό σε νησιωτικό και παράκτιο τοπίο.

Οσον αφορά στην οργάνωση του χώρου στην Αττική, προτείνονται μια σειρά από παρεμβάσεις που θα κλείσουν «πληγές» του παρελθόντος. Πιο συγκεκριμένα:

– Να καλυφθεί όλος ο εξωαστικός χώρος (περιοχές εκτός σχεδίου πόλεως και ορίων οικισμών) από σχέδια χρήσεων γης και καθεστώτα προστασίας (λ.χ. ΖΟΕ) μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, λ.χ. δύο έτη από την έγκριση του νέου ρυθμιστικού.

– Ο εξωαστικός χώρος να χωριστεί σε τρεις κατηγορίες: αναπτυξιακές ζώνες (με επιλεκτική εντατικοποίηση της ανάπτυξης), ζώνες ήπιας ανάπτυξης (με διατήρηση του υπαίθριου χαρακτήρα, αποφυγή διάσπαρτης δόμησης) και ζώνες προστασίας (απαγόρευση δόμησης, προστασία περιβάλλοντος και τοπίου η άμεση προτεραιότητα).

– Ελάχιστο όριο κατάτμησης στις εκτός σχεδίου περιοχές να είναι τα 20 στρ. (εκτός από τα Κύθηρα, όπου θα είναι τα 10 στρ.).

– Ολες οι παρεκκλίσεις στην αρτιότητα να καταργηθούν.

– Σε διάστημα ενός έτους να καθοριστούν οι ζώνες γεωργικής προτεραιότητας.

– Να προωθηθούν μεγάλης κλίμακας αναπλάσεις, με προτεραιότητα στην ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, την αναγέννηση των ιστορικών κέντρων της Αθήνας και του Πειραιά, την ανάκτηση θαλάσσιου μετώπου, τις αναπλάσεις Ελαιώνα και Ελληνικού.

Οσον αφορά το μοντέλο οικιστικής ανάπτυξης στην Αττική, η μελέτη είναι κατηγορηματική: η οικιστική ανάπτυξη πρέπει να διοχετεύεται μέσα στους υφιστάμενους οικισμούς και τις πόλεις, ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω διάχυση της πόλης, ενώ ο συντελεστής δόμησης δεν μπορεί να υπερβαίνει το 4,0 και όπου το υπερβαίνει πρέπει να μειωθεί.

Αναλογική μείωση πρέπει να υπάρξει στους συντελεστές μεταξύ 2,0 και 4,0.

Μέτρα για την αντιμετώπηση της αυθαίρετης δόμησης στην Αττική

Ιδιαίτερα «αυστηρή» είναι η αναφορά που γίνεται στη μελέτη για την αυθαίρετη δόμηση στην Αττική, καθώς ζητείται να μην επιτρέπεται για κανένα λόγο η σύνδεση των αυθαιρέτων με τα δίκτυα κοινής ωφελείας και να καταργηθούν όλες οι αντίθετες διατάξεις. Ταυτόχρονα, προβλέπει τη δημιουργία -στο ΥΠΕΧΩΔΕ ή στην Περιφέρεια- ειδικής υπηρεσίας κατεδάφισης αυθαιρέτων. Επίσης προτείνει:

– Τη διατήρηση της γεωργίας στην Αττική, σε δύο άξονες: με καλλιέργειες βιώσιμες και ανταγωνιστικές ή καλλιέργειες που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και τοπίου.

– Τον εκσυγχρονισμό της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας, με έμφαση στη βελτίωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων. Πιο συγκεκριμένα, ζητεί τη δημιουργία νέων οργανωμένων υποδοχέων των παραγωγικών δραστηριοτήτων για τη μετεγκατάσταση των οχλουσών. Ταυτόχρονα, ζητεί τη λήψη μέτρων για την αποθάρρυνση της διάσπαρτης εγκατάστασης βιοτεχνιών/βιομηχανιών.

– Την εντατικοποίηση των αναπλάσεων σε περιοχές με έντονα προβλήματα, ιδίως σε όσες μπορούν να λειτουργήσουν ως εστίες βελτίωσης ευρύτερων ζωνών.

– Την αναβάθμιση και την οργάνωση σε ενιαία βάση του συστήματος μέσων μαζικής μεταφοράς.