Η συνοικία του Ψυρρή βρίσκεται βορειοδυτικά της κεντρικότερης πλατείας της Αθήνας, της Πλατείας Μοναστηρακίου. Διαθέτει σχεδόν τετράγωνο σχήμα και οριοθετείται τόσο από τις οδούς Ερμού στα νότια, Αθηνάς στα ανατολικά, Ευρυπίδου στα βόρεια όσο και από τις οδούς Σαχτούρη και Σαρρή στο δυτικό της τμήμα. Στο πιο κοντινό σημείο της συνοικίας βρίσκεται η Πλατεία Μοναστηρακίου η οποία εδρεύει πιο συγκεκριμένα ακριβώς απέναντι από την νοτιοανατολική γωνία της συνοικίας, στην συμβολή των οδών Αθηνάς και Ερμού, ενώ η Πλατεία Αγίων Ασωμάτων και το Θησείο στην νοτιοδυτική της γωνία. Η Βαρβάκειος Αγορά βρίσκεται κοντά στο βορειοανατολικό άκρο του Ψυρρή, ενώ η Πλατεία Κουμουνδούρου σε μικρή απόσταση από την οδό Σαρρή, προς τα βορειανατολικά.
Πρώτη αναφορά στη συνοικία
Πρώτη αναφορά στο όνομα της συνοικίας έγινε από τον Γάλλο ιατρό, σε ένα βιβλίο του με τίτλο: “Ταξίδι σε Ιταλία, Δαλματία, Ελλάδα και Ανατολή” το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1678 και παρουσίαζε το ένα από τις οκτώ πιο φημισμένες συνοικίες της Αθήνας. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθούμε και στην ετυμολογική προέλευση της ονομασίας Ψυρρή, η οποία όπως λέγεται δεν έχει εξακριβωθεί απόλυτα για την ακριβή της προέλευση. Εικάζουμε βέβαια, πως η ονομασία αυτή προήλθε από το όνομα ψύρα ή αλλιώς ψυρίη. Μια άλλη επίσης εκδοχή της ονομασίας, που ίσως είναι και η πιθανότερη, αναφέρει, πως η ονομασία της συνοικίας προέρχεται πιθανότατα από τη λέξη ψυρρής, που στην νεοελληνική σημαίνει Ψαριανός, με προέλευση από τις παλαιότερες ονομασίες της νήσου των Ψαρών.
Δημοφιλείς Κάτοικοι
Κατά τα χρόνια της Τουρκικής κυριαρχίας ο λόρδος Βύρων διέμεινε στην οικία του υποπροξένου της Αγγλίας Θεόδωρου Μακρή, όπου και γνώρισε την Θηρεσία Μακρή, την οποία και ερωτεύτηκε. Εκείνη την εποχή υπήρχε και το αρχοντικό του Κυριάκου Πιττάκη, του μετέπειτα διάσημου για τις ανασκαφές στην Ακρόπολη αρχαιολόγου. Μετά την απελευθέρωση, στην περιοχή εγκαταστάθηκαν διάφορες αρχοντικές οικογένειες όπως αυτή του ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Ιωάννη Καρατζά. Ένας από τους διασημότερους κατοίκους του Ψυρρή ήταν και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Στην συνοικία κατοίκησε για πάνω από 20 χρόνια και γι’ αυτό του δόθηκε το προσωνύμιο ο «Ερημίτης του Ψυρρή».
Οι «κουτσαβάκηδες»
Την δεκαετία του ’70 η συνοικία του Ψυρρή είχε μετατραπεί σε μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές της Αθήνας. Αιτία ήταν οι περίφημοι «κουτσαβάκηδες», δηλαδή οι διάφοροι μάγκες που ζούσαν μέσα στην παρανομία. Οι κουτσαβάκηδες λήστευαν και πολλές φορές δολοφονούσαν εμπόρους με αποτέλεσμα να δημιουργούν μεγάλο φόβο στους περαστικούς. Το σοβαρότερο περιστατικό συνέβη την Ανάσταση του 1847 όταν κάτοικοι της περιοχής έκαψαν το σπίτι του Ισπανοεβραίου τυχοδιώκτη Δαυίδ Πατσίφικο γιατί τόλμησε να προσβάλει το έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου μετά του οποίου ακολουθούσε τότε το κάψιμο του Ιούδα. Στη συνέχεια ακολούθησε διπλωματικό επεισόδιο, με αφορμή αυτή την καταστροφή, γεγονός που έμεινε γνωστό με τον τίτλο «Παρκερικά». Τελικά η δράση των κουτσαβάκηδων έληξε απότομα τον Δεκέμβριο το 1893, όταν ο τότε αστυνομικός διευθυντής Αθηνών -Πειραιώς Δημήτριος Μπαϊρακτάρης μέσα σε ένα μήνα κατάφερε να συλλάβει τους κακοποιούς της περιοχής.
Η συνοικία του Ψυρρή σήμερα
Στην εποχή μας, στον 21ο αιώνα, η συνοικία του Ψυρρή είναι μία γραφική και ιστορική γειτονιά γεμάτη μαγαζιά, εστιατόρια/μεζεδοπωλεία και μπαρ. Παρ’ όλα αυτά γενικά θεωρείται υποβαθμισμένη και αντιμετωπίζει ακόμη προβλήματα εγκληματικότητας, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα της, αποτελώντας μια θλιβερή εξαίρεση στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, όπου κάθε χρόνο γεμίζει με χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και τον κόσμο με απώτερο σκοπό να θαυμάσουν την ανυπέρβλητη ομορφιά του καθώς και να “γυρίσουν πίσω” σε εκείνα τα όμορφα, γραφικά και ανεξίτηλα χρόνια. Στα χρόνια της απλότητας και της ξεγνοιασιάς. Γιατί η συνοικία αυτή έχει την μαγική ιδιότητα να αναπολείς τον παλαιό τρόπο ζωής και με τις άριστες σχέσεις των ανθρώπων της και όχι μόνο.
Λαογραφία
Η πλατεία του Ψυρρή λέγεται πλατεία Ηρώων από τα ονόματα των οδών που καταλήγουν σ’ αυτή. Στη παλιά Αθήνα, προπολεμικά, η ονομασία αυτή αποδίδονταν ιδιαίτερα σκωπτικά για τους “ήρωες”, τους κουτσαβάκηδες, της εποχής, που συγκεντρώνονταν σ΄ αυτή.
Επί της βορειοδυτικής πλευράς της πλατείας Ηρώων αναγέρθηκε το 1912 επί δημάρχου Μερκούρη το Α’ Υγειονομικό Κέντρο, στο οποίο σήμερα στεγάζονται δημοτικές υπηρεσίες του 3ου διαμερίσματος της Αθήνας.
Μεταξουργείο, Κεραμεικός 